Có những ngày, mình ngồi lặng yên giữa dòng chảy của cuộc sống để mặc tâm trí cuộn trào những nghĩ suy. Đôi khi những suy nghĩ ấy nhẹ nhàng như cơn gió thoảng qua, nhưng cũng có lúc, chúng nặng trĩu như đám mây xám đè nặng trong lòng mình. Và mình tự hỏi: “Những suy nghĩ này là gì? Tại sao chúng đến với mình? Và chúng đang nói điều gì về chính mình?”
Câu hỏi ấy mở ra một không gian sâu lắng, nơi mình bắt đầu quan sát và đối thoại với tâm trí, như cách người ta ngắm nhìn một bức tranh – không phán xét, không vội vàng, chỉ đơn giản là chiêm ngưỡng.
1. Khoảnh khắc nhìn sâu vào nội tâm.
Trong tâm lý học, khả năng suy nghĩ về những suy nghĩ của chính mình được gọi là metacognition – “siêu nhận thức”. Flavell (1979) định nghĩa metacognition là khả năng nhận thức và điều chỉnh cách ta suy nghĩ, giống như việc đứng trên một ngọn đồi cao để nhìn xuống dòng chảy tư duy đang cuốn qua.
Khi suy nghĩ về suy nghĩ của chính mình, mình không chỉ nhìn rõ những điều đang hiện hữu trong tâm trí mà còn hiểu được gốc rễ của chúng. Điều này giống như khi bạn lắng nghe một bài hát quen thuộc, ban đầu chỉ là những âm thanh vang vọng, nhưng càng lắng nghe thì bạn lại càng nhận ra ca từ và ý nghĩa ẩn giấu bên trong.
2. Những suy nghĩ đang kể gì về mình?
Suy nghĩ là một tấm gương nội tâm.
Suy nghĩ là những phản chiếu trung thực nhất của tâm hồn. Những dòng suy nghĩ vụt qua không phải lúc nào cũng tích cực, nhưng chúng đều có lý do tồn tại. Một suy nghĩ như “Mình không đủ giỏi” không chỉ là cảm xúc thoáng qua, mà thường bắt nguồn từ nỗi sợ thất bại, từ kỳ vọng mà bản thân đã đặt ra hoặc từ những lời đánh giá mà người khác vô tình để lại.
Suy nghĩ là cội nguồn của cảm xúc
Suy nghĩ và cảm xúc có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Một nghiên cứu của Wells (2008) cho thấy rằng khi chúng ta nhận thức được suy nghĩ của chính mình, chúng ta cũng có thể điều chỉnh cảm xúc của bản thân. Mình cho rằng những suy nghĩ tiêu cực không còn là bức tường ngăn cản mình nữa mà trở thành cơ hội để mình hiểu bản hơn, để biết rằng phía sau mỗi nỗi buồn đều có một câu chuyện cần được lắng nghe, mình đang tự lắng nghe chính mình.
Khi nhận ra rằng suy nghĩ chỉ là một phần của tâm trí chứ không phải toàn bộ sự thật về bản thân mình, chúng ta bắt đầu có khả năng thay đổi cách mình nhìn nhận mọi thứ. Từ đó, chúng ta không còn là nạn nhân của tư duy tiêu cực, mà trở thành người làm chủ dòng chảy suy nghĩ của mình.
3. Mình đã học cách lắng nghe chúng như thế nào?
Có một lần, mình cảm thấy bản thân bị mắc kẹt bởi một suy nghĩ vang lên trong đầu: “Mọi thứ mình làm đều chẳng đi đến đâu cả.” Suy nghĩ ấy như một vòng lặp, càng cố gắng xua tan thì dường như nó lại càng mạnh mẽ hơn.
Nhưng thay vì cố gắng chống lại hay trốn trách chúng, mình thử ngồi lại và quan sát rồi tự hỏi:
“Suy nghĩ này đến từ đâu?”
“Có phải nó thực sự đúng không?”
“Nếu nhìn từ một góc độ khác, mình sẽ thấy gì?”
Khi đặt những câu hỏi này, mình nhận ra rằng suy nghĩ đó không phải sự thật tuyệt đối, mà chỉ là phản ứng của một phần tâm trí đang lo lắng tại thời khắc ấy thôi. Và điều mình thực sự cần lúc ấy không phải là một câu trả lời hoàn hảo, mà là một chút dịu dàng dành cho chính mình.
4. Vậy mình đã học cách quan sát chúng như thế nào?
1. Lắng nghe trong tĩnh lặng: Mình dành 5-10 phút mỗi ngày để ngồi yên lặng, không làm gì khác ngoài việc quan sát tâm trí mình. Và mình thực sự khá ngạc nhiên khi thấy những suy nghĩ xuất hiện và biến mất như những đám mây trời vậy, đến rồi lại đi trong thoáng chốc.
2. Viết ra những điều đang diễn ra trong tâm trí: Mình ghi lại những suy nghĩ đang làm mình bận lòng mình nhận thấy khi viết, mình không chỉ trút bỏ được gánh nặng trong lòng mà còn thấy rõ hơn những gì tâm trí đang muốn nói.
3. Đặt câu hỏi dịu dàng: Khi một suy nghĩ tiêu cực xuất hiện, mình nhẹ nhàng hỏi nó: “Điều này có thực sự đúng không?”, “Nó có ý nghĩa gì với mình?”, “Mình có thể nhìn nó theo một cách khác không?”
Và cuối cùng bạn thấy đấy, có những ngày mình cũng giống như bạn, tâm trí mình tràn ngập những suy nghĩ hỗn loạn, vẩn vơ, không mục đích. Nhưng mình nhận ra rằng, những suy nghĩ ấy không phải là kẻ thù mà là những người bạn đồng hành đang cố gắng kể cho mình nghe một câu chuyện, về chính mình. Và nếu mình đủ kiên nhẫn, đủ dịu dàng để lắng nghe, mình sẽ tìm thấy thông điệp của những suy nghĩ và nhìn nhận cuộc sống theo một cách khác đi, và rồi mình lại tìm thấy sự bình yên phía sau mọi hỗn loạn của tâm trí.
Hãy thử dừng lại một chút giữa dòng đời hối hả, bận rộn, dừng lại một chút, cho chính mình, để bạn có cơ hội để suy nghĩ về những suy nghĩ của bạn. Và đôi khi, điều chúng ta thực sự cần không phải là câu trả lời, mà là một khoảnh khắc để nhìn sâu vào chính mình và thì thầm: “Mình hiểu, và mình ở đây để lắng nghe.”
Tài liệu tham khảo
Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive-developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906–911.
Wells, A. (2008). Metacognitive therapy for anxiety and depression. Guilford Press.
Đăng ký dịch vụ chữa lành tâm lý 1:1, tham vấn tâm lý 1:1, đánh giá chất lượng mối quan hệ (test), đánh giá tâm lý chuyên sâu (test) tại: https://tamlymira.com/dich-vu/
Đăng ký khóa học về chữa lành, hẹn hò, tình yêu, hôn nhân, gia đình & tâm lý học chuyên ngành tại: https://tamlymira.com/courses/
