Thuyết gắn bó là gì?
Thuyết gắn bó (Attachment Theory) được phát triển bởi John Bowlby và mở rộng bởi Mary Ainsworth, giải thích cách con người hình thành các mối quan hệ tình cảm từ thời thơ ấu và ảnh hưởng của chúng đến các mối quan hệ sau này (Bowlby, 1988).
Theo lý thuyết này, mối quan hệ giữa trẻ nhỏ và người chăm sóc chính đóng vai trò cốt lõi trong việc hình thành “kiểu gắn bó”. Các kiểu gắn bó này không chỉ quyết định cảm giác an toàn ở thời thơ ấu mà còn ảnh hưởng đến cách chúng ta kết nối và phản ứng trong các mối quan hệ trưởng thành.
Các kiểu gắn bó trong thuyết gắn bó.
A. Gắn bó an toàn (Secure Attachment)
Đặc điểm: Trẻ cảm thấy an toàn khi người chăm sóc có mặt và tin tưởng rằng nhu cầu của mình sẽ được đáp ứng. Khi trưởng thành, người này dễ dàng thể hiện cảm xúc, xây dựng mối quan hệ bền chặt và tin tưởng đối phương.
Ví dụ: Một đứa trẻ có thể chơi độc lập khi mẹ vắng mặt, nhưng khi mẹ quay lại, trẻ vui vẻ chạy đến và tiếp tục tương tác.
B. Gắn bó lo âu (Anxious Attachment)
Đặc điểm: Trẻ thường lo lắng và bám dính người chăm sóc vì sợ bị bỏ rơi. Ở tuổi trưởng thành, kiểu gắn bó này khiến người ta cần sự trấn an liên tục và dễ cảm thấy bất an trong mối quan hệ.
Ví dụ: Trẻ khóc khi mẹ rời đi và khi mẹ quay lại, trẻ khó bình tĩnh ngay lập tức.
C. Gắn bó né tránh (Avoidant Attachment)
Đặc điểm: Trẻ tỏ ra độc lập và không tìm kiếm sự an ủi từ người chăm sóc. Khi lớn lên, họ thường giữ khoảng cách và né tránh sự thân mật trong mối quan hệ.
Ví dụ: Trẻ không bộc lộ sự khó chịu khi bị bỏ lại một mình và không có phản ứng rõ ràng khi người chăm sóc quay lại.
D. Gắn bó rối loạn (Disorganized Attachment)
Đặc điểm: Trẻ vừa muốn gần gũi nhưng cũng sợ hãi người chăm sóc, thường gặp ở trẻ trải qua môi trường thiếu ổn định hoặc chấn thương. Khi trưởng thành, họ cảm thấy mâu thuẫn trong các mối quan hệ thân mật.
Ví dụ: Trẻ có phản ứng lẫn lộn, vừa khóc đòi mẹ nhưng lại từ chối tiếp xúc khi mẹ quay lại.
Dưới đây là một bài trắc nghiệm ngắn dựa trên Adult Attachment Style Questionnaire (AASQ) và Experiences in Close Relationships (ECR) để giúp bạn xác định kiểu gắn bó của mình. Hãy trả lời các câu hỏi dưới đây một cách trung thực nhất.
Hãy chọn mức độ phù hợp nhất với cảm giác của bạn trong các mối quan hệ thân mật (tình yêu, gia đình, bạn bè):
1 = Hoàn toàn không đồng ý
2 = Không đồng ý
3 = Trung lập
4 = Đồng ý
5 = Hoàn toàn đồng ý
Phần 1: Gắn bó an toàn
- Tôi cảm thấy thoải mái khi dựa vào người khác và để họ dựa vào tôi.
- Tôi dễ dàng chia sẻ cảm xúc và nhu cầu của mình.
- Tôi tin tưởng rằng đối phương sẽ ở bên khi tôi cần.
Phần 2: Gắn bó lo âu
- Tôi thường lo lắng rằng đối phương sẽ bỏ rơi mình.
- Tôi cần sự trấn an liên tục về tình cảm của đối phương.
- Tôi cảm thấy bất an khi không được đáp lại ngay lập tức.
Phần 3: Gắn bó né tránh
- Tôi không thoải mái khi quá thân mật với người khác.
- Tôi thích giữ khoảng cách trong mối quan hệ.
- Tôi thấy mình tự giải quyết vấn đề tốt hơn là chia sẻ với người khác.
Phần 4: Gắn bó rối loạn
- Tôi vừa muốn gần gũi nhưng cũng sợ bị tổn thương trong mối quan hệ.
- Tôi cảm thấy mâu thuẫn và lo lắng về tình cảm của đối phương.
- Tôi khó tin tưởng hoàn toàn người khác.
Cách tính điểm: Phần nào có tổng điểm cao nhất sẽ phản ánh kiểu gắn bó của bạn.
Ví dụ thực tế: Gắn bó an toàn ở trẻ nhỏ
Một tình huống cụ thể là một em bé trai hơn 6 tháng tuổi, bé thường chơi rất vui với ba hoặc bà nội khi người mẹ bận làm việc. Một lần trong giờ ăn, ba đang cho bé ăn rất ngoan. Người mẹ bước ra từ phòng làm việc, bé bỗng khóc và không chịu ăn tiếp. Người mẹ bế và dỗ dành bé một lúc, xin lỗi vì đến muộn, và bé nhanh chóng ngừng khóc, chịu ăn tiếp và cười đùa trở lại.
Phân tích theo thuyết gắn bó:
Bé đã quen thuộc với người mẹ trong các hoạt động như cho ăn và khi nhìn thấy mẹ, bé tìm kiếm kết nối cảm xúc. Đây là dấu hiệu của gắn bó an toàn: bé biết rằng người chăm sóc chính sẽ đáp ứng nhu cầu và cảm xúc của mình. Sau khi được an ủi, bé nhanh chóng điều chỉnh cảm xúc và quay lại trạng thái bình thường.
Làm thế nào để phát triển gắn bó an toàn?
Nếu bạn nhận ra mình thuộc kiểu gắn bó lo âu, né tránh hoặc rối loạn, đừng lo lắng! Kiểu gắn bó không phải cố định và hoàn toàn có thể thay đổi thông qua:
- Nhận thức bản thân: Hiểu rõ kiểu gắn bó của mình và cách nó ảnh hưởng đến các mối quan hệ.
- Phát triển giao tiếp lành mạnh: Học cách bày tỏ cảm xúc và nhu cầu rõ ràng, trung thực.
- Xây dựng mối quan hệ an toàn: Tìm kiếm những người có khả năng lắng nghe và hỗ trợ bạn một cách lành mạnh.
- Chữa lành từ quá khứ: Làm việc với chuyên gia tâm lý để xử lý tổn thương cũ và cải thiện niềm tin trong mối quan hệ.
- Thực hành tự chăm sóc bản thân: Xây dựng sự an toàn và lòng tự tin từ bên trong.
Thuyết gắn bó cung cấp một lăng kính mạnh mẽ để chúng ta hiểu về chính mình và cách chúng ta kết nối với người khác. Việc nhận diện kiểu gắn bó của bạn không chỉ giúp bạn cải thiện các mối quan hệ tình cảm mà còn mang lại sự chữa lành sâu sắc cho bản thân.
Bạn nghĩ mình thuộc kiểu gắn bó nào? Hãy thử làm bài trắc nghiệm và chia sẻ cảm nhận trong phần bình luận nhé! Nếu bài viết này hữu ích, đừng ngần ngại chia sẻ đến những người đang cần thấu hiểu mối quan hệ của họ nhé!
Nguồn tham khảo
Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. New York: Basic Books.
Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Johnson, S. (2019). Emotionally focused therapy for couples: The key to a secure and lasting love. New York: Little, Brown Spark.
Đăng ký dịch vụ chữa lành tâm lý 1:1, tham vấn tâm lý 1:1, đánh giá chất lượng mối quan hệ (test), đánh giá tâm lý chuyên sâu (test) tại: https://tamlymira.com/dich-vu/
Đăng ký khóa học về chữa lành, hẹn hò, tình yêu, hôn nhân, gia đình & tâm lý học chuyên ngành tại: https://tamlymira.com/courses/
