Trí tuệ cảm xúc của chúng ta có liên hệ với các kiểu gắn bó nhưng cụ thể thì một kiểu gắn bó không an toàn ảnh hưởng như thế nào đến khả năng xây dựng và duy trì các mối quan hệ quan trọng trong đời sống của chúng ta?
Có những người dường như luôn có thể nhận biết được điều người khác đang nghĩ ngay cả khi người kia chưa nói một lời nào. Những người này có khả năng cảm nhận cảm xúc và không, đây không phải là một khả năng ngoại cảm. Đó là một dạng của trí tuệ cảm xúc, và mức độ trí tuệ cảm xúc của chúng ta có ảnh hưởng đáng kể đến sự thành công trong các mối quan hệ.
Điều mà nhiều người không nhận ra là mức độ trí tuệ cảm xúc của mỗi người có mối liên hệ mật thiết với kiểu gắn bó của họ. Có nghĩa là, những người có kiểu gắn bó không an toàn có thể gặp khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề trong mối quan hệ do hạn chế về trí tuệ cảm xúc.
Trí tuệ cảm xúc là gì?
Nói một cách ngắn gọn, trí tuệ cảm xúc là khả năng hiểu, quản lý và sử dụng cảm xúc của bản thân một cách hiệu quả. Trẻ nhỏ, do còn ít tuổi và thiếu kinh nghiệm sống, thường có mức trí tuệ cảm xúc thấp. Vì vậy, nếu bị bảo rằng chưa được chơi tiếp trong một giờ nữa, các em có thể la hét hoặc ăn vạ vì cảm thấy buồn bã và thất vọng. Các em mất kiểm soát cảm xúc thay vì nhận ra đó chỉ là phản ứng đối với một tình huống tạm thời.
Ngược lại, người lớn thường có mức độ trí tuệ cảm xúc phát triển hơn. Do đó, trong một tình huống tương tự (ví dụ như phải quay lại làm việc sau giờ nghỉ trưa), một người lớn rất có thể sẽ điều tiết cảm xúc của mình. Họ làm được điều đó vì hiểu lý do vì sao phải quay lại làm việc, biết cảm xúc thất vọng hay khó chịu của mình đến từ đâu. Hơn nữa, họ cũng biết rằng thời gian rảnh sẽ quay trở lại vào cuối ngày.
Chỉ để làm rõ trí tuệ cảm xúc không liên quan gì đến trí tuệ tổng thể của chúng ta. Trên thực tế, bạn có thể sở hữu chỉ số thông minh (IQ) rất cao, nhưng lại có chỉ số trí tuệ cảm xúc (EQ) thấp. Điều thú vị là, chính những người có IQ cao nhưng EQ thấp lại thường gặp khó khăn trong các mối quan hệ. Điều này có thể xuất phát từ việc họ cảm thấy bản thân vượt trội hơn người khác và cho rằng mình hiểu biết hơn. Hơn nữa, họ có xu hướng phớt lờ cảm xúc và đời sống nội tâm của chính mình. Do đó, sự thấu cảm và kỹ năng giao tiếp lành mạnh là những năng lực khó khăn đối với người có IQ cao nhưng EQ thấp. Ngược lại, những người có trí tuệ cảm xúc cao (bất kể IQ thế nào) lại thường cảm thấy thoải mái khi thể hiện sự thấu cảm và giao tiếp cởi mở với những người thân yêu của mình.
Trí tuệ cảm xúc và các kiểu gắn bó
Nhiều nghiên cứu đã nhất quán chỉ ra rằng kiểu gắn bó có thể dự đoán mức độ trí tuệ cảm xúc. Cụ thể hơn, gắn bó an toàn dự đoán mức trí tuệ cảm xúc cao hơn, đặc biệt là ở khả năng nhận diện cảm xúc của bản thân và của người khác. Ngược lại, gắn bó không an toàn có liên quan đến trí tuệ cảm xúc thấp hơn, cả trong việc nhận biết cảm xúc của chính mình lẫn của người khác.
Trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó an toàn
Nhìn chung, những người có kiểu gắn bó an toàn có khả năng nhận diện và xử lý cảm xúc của bản thân tốt hơn so với những người có kiểu gắn bó không an toàn. Khả năng này rất có thể bắt nguồn từ trải nghiệm thời thơ ấu của họ. Vì từng cảm thấy được trân trọng, chấp nhận và an toàn khi còn nhỏ, người có kiểu gắn bó an toàn đã phát triển được lòng tự tôn, sự tự tin và nhận thức bản thân lành mạnh.Hơn thế nữa, người có gắn bó an toàn cũng có khả năng quản lý căng thẳng cá nhân tốt hơn nhờ vào mức độ trí tuệ cảm xúc cao. Điều này có nghĩa là họ có thể đối mặt với những tình huống căng thẳng mà không rơi vào tuyệt vọng hay mất kiểm soát cảm xúc. Họ giữ được sự bình tĩnh và làm chủ bản thân. Những kỹ năng này đem lại cho người có gắn bó an toàn sự tự tin vào chính mình và vào khả năng giải quyết vấn đề trong các mối quan hệ. Ngược lại, người có gắn bó không an toàn có thể phản ứng với tình huống căng thẳng theo cách bị động hoặc hung hăng tức là hoặc né tránh hoặc làm quá mức vấn đề lên.
Trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó né tránh
Những người có kiểu gắn bó né tránh thường có mức trí tuệ cảm xúc thấp hơn so với người có gắn bó an toàn. Điều này đặc biệt đúng khi nói đến khả năng nhận diện cảm xúc của người khác. Người ta cho rằng mức EQ thấp này có liên quan đến cách người có gắn bó né tránh hình thành cái nhìn tích cực về bản thân nhưng lại có xu hướng nhìn người khác một cách tiêu cực. Do từng trải qua sự từ chối trong những năm đầu đời, người có kiểu gắn bó né tránh ít có xu hướng thiết lập các mối quan hệ gần gũi khi trưởng thành. Điều này dẫn đến việc họ cũng ít có cơ hội phát triển các kỹ năng xã hội nhất định một cách tự nhiên. Vì vậy, người có gắn bó né tránh thường gặp khó khăn trong nhận thức xã hội và trong việc duy trì các mối quan hệ, tất cả đều là những yếu tố có thể ảnh hưởng đến trí tuệ cảm xúc.
Trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó lo âu
Mặc dù những người có kiểu gắn bó lo âu thường cực kỳ nhạy cảm với cảm xúc của người khác, họ cũng có xu hướng gặp khó khăn trong việc thích nghi với những thay đổi trong cảm xúc của người khác. Hơn nữa, người gắn bó lo âu có thể thiếu sự tự nhận thức về hành vi của bản thân cũng như về tác động của những hành vi đó đến người xung quanh. Ngược lại, người có kiểu gắn bó an toàn thường sở hữu mức độ thích nghi cao. Khó khăn trong việc thích nghi khiến người gắn bó lo âu nhìn chung ít linh hoạt trong các mối quan hệ và có thể gặp trở ngại trong giải quyết vấn đề.
Trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó rối loạn
Mặc dù các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào kiểu gắn bó lo âu và kiểu gắn bó né tránh, nhưng kiểu gắn bó rối loạn được biết đến là có sự luân phiên giữa các đặc điểm của hai kiểu gắn bó trên. Do đó, những người có kiểu gắn bó rối loạn có xu hướng mang những đặc điểm về trí tuệ cảm xúc của cả gắn bó lo âu lẫn gắn bó né tránh. Vì lý do này, ta có thể suy ra rằng người có gắn bó rối loạn có thể gặp khó khăn trong nhận thức xã hội và duy trì mối quan hệ (do đặc điểm né tránh), đồng thời cũng gặp vấn đề với sự tự nhận thức và khả năng thích nghi (do đặc điểm lo âu).
Liệu trí tuệ cảm xúc có ảnh hưởng đến các mối quan hệ không?
Dựa trên sự khác biệt trong mức độ trí tuệ cảm xúc giữa người gắn bó an toàn và không an toàn, một câu hỏi quan trọng đối với nhiều người có kiểu gắn bó không an toàn là: trí tuệ cảm xúc sẽ ảnh hưởng như thế nào đến các mối quan hệ?
Không có gì ngạc nhiên khi trí tuệ cảm xúc rõ ràng có ảnh hưởng đến các mối quan hệ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, càng có mức trí tuệ cảm xúc cao, con người càng có xu hướng cảm thấy hài lòng hơn trong các mối liên hệ với người khác. Phát hiện này phần lớn có thể được lý giải bởi mối liên hệ giữa trí tuệ cảm xúc thấp với xu hướng khó chấp nhận sự phê bình, thiếu tự nhận thức, và không nhạy bén với cảm xúc của người khác. Do những xu hướng này, người có trí tuệ cảm xúc thấp thường khó cảm thấy được người khác chấp nhận và trân trọng.Hơn nữa, các mối quan hệ mà cả hai người đều có mức trí tuệ cảm xúc thấp được phát hiện là ít thành công hơn so với những mối quan hệ mà ít nhất một trong hai người có mức EQ cao.
Tuy nhiên, như sẽ được trình bày sau trong bài viết, trí tuệ cảm xúc thấp không phải là dấu chấm hết. Chúng ta hoàn toàn có thể cải thiện trí tuệ cảm xúc ở bất kỳ giai đoạn nào trong cuộc đời.
Tác động của trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó đối với các mối quan hệ
Nhìn chung, những người có kiểu gắn bó an toàn thường xây dựng được các mối quan hệ chất lượng hơn so với người có gắn bó không an toàn, phần lớn là nhờ vào mức trí tuệ cảm xúc cao của họ. Ví dụ, người có gắn bó an toàn có nhiều khả năng cảm thấy hài lòng trong hôn nhân hơn so với người có gắn bó không an toàn. Phát hiện này có thể được lý giải bởi thực tế rằng người có gắn bó an toàn thường có lòng tự tôn và sự tự tin lành mạnh. Do đó, họ thường giải quyết vấn đề một cách tương đối dễ dàng bằng các chiến lược như giao tiếp rõ ràng và lành mạnh, những kỹ năng góp phần tạo nên một cuộc hôn nhân dễ dàng hơn và các mối quan hệ lành mạnh hơn nói chung.
Ngược lại, mức trí tuệ cảm xúc thấp cùng với sự thiếu tự tin và lòng tự tôn kém đặc trưng của gắn bó lo âu khiến các mối quan hệ dễ gặp khó khăn khi đối mặt với các vấn đề thường nhật. Người có mức gắn bó né tránh cao có thể thiếu sự đồng điệu hoặc thậm chí không nhận ra cảm xúc của người khác, điều này thường dẫn đến sự thất vọng và hụt hẫng từ phía bạn đời.
Hơn nữa, mức trí tuệ cảm xúc thấp của tất cả các kiểu gắn bó không an toàn đều có liên quan đến sự thiếu lòng tin vào người khác, điều này cũng khiến việc duy trì một mối quan hệ thỏa mãn trở nên khó khăn hơn.Phát hiện thực sự thú vị từ các nghiên cứu là trí tuệ cảm xúc dường như chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ khi một người có kiểu gắn bó không an toàn. Điều này có nghĩa là không phải ai có trí tuệ cảm xúc thấp cũng sẽ cảm thấy không hài lòng trong các mối quan hệ. Điều đó có thể là do trí tuệ cảm xúc là một công cụ hữu ích để xử lý xung đột và căng thẳng trong mối quan hệ. Nếu một người vốn đã dễ gặp khó khăn trong các mối quan hệ và đồng thời thiếu trí tuệ cảm xúc, thì họ có nhiều khả năng sẽ chật vật trong việc giải quyết những xung đột đó một cách lành mạnh.
Tôi có thể cải thiện trí tuệ cảm xúc của mình không?
Tin tốt là có, chúng ta hoàn toàn có thể cải thiện trí tuệ cảm xúc của mình. Một trong những chỉ dấu tốt nhất cho điều này là trí tuệ cảm xúc thường gia tăng theo độ tuổi. Nhưng dù đôi khi được xem là một “năng khiếu bẩm sinh,” trí tuệ cảm xúc cũng đồng thời là một kỹ năng có thể học được. Tuy nhiên, để thực sự phát triển năng lực này, chúng ta cần có động lực, sự luyện tập và phản hồi thường xuyên.
Một hình thức trị liệu có thể hữu ích trong việc nâng cao trí tuệ cảm xúc là một biến thể của Liệu pháp Chấp nhận và Cam kết (Acceptance and Commitment Therapy – ACT), được gọi là Đào tạo Trí tuệ Cảm xúc Dựa trên Chánh niệm (Mindfulness-Based Emotional Intelligence Training – MBEIT).
MBEIT sử dụng ngôn ngữ như một công cụ để thúc đẩy thay đổi tích cực. Trong khi ACT dùng các kỹ năng chánh niệm làm nền tảng để phát triển những hành vi phù hợp với giá trị cá nhân, MBEIT tiến thêm một bước khi giúp chúng ta hiểu được “ngôn ngữ của tâm trí.” Phương pháp này dựa trên việc sử dụng chính những trải nghiệm sống của bản thân như kim chỉ nam, tận dụng ẩn dụ để diễn đạt và minh họa cho những suy nghĩ và kinh nghiệm nhất định. Hơn thế, nó còn khuyến khích chúng ta “bước ra khỏi ngôn ngữ” để tiếp cận một cách chánh niệm cách mà tâm trí chúng ta diễn đạt thông tin.
Lời kết về trí tuệ cảm xúc và kiểu gắn bó
Nếu có một điều quan trọng nhất mà bạn nên ghi nhớ từ bài viết này, thì đó là trí tuệ cảm xúc là một công cụ thiết yếu để điều hướng thành công các mối quan hệ. Việc hiểu rõ bản thân và nhận diện chính xác cảm xúc của người khác có thể được xem là bộ kỹ năng quý giá nhất để cải thiện sự kết nối giữa con người với nhau.
Thừa nhận rằng mình có một kiểu gắn bó nhất định và mức trí tuệ cảm xúc còn hạn chế không phải là một bản án chung thân. Trái lại, đó là một trong những bước đi hiệu quả nhất để hướng tới hành vi gắn bó an toàn hơn và giàu trí tuệ cảm xúc hơn. Chúng ta có thể không thay đổi được mã gen hay tính cách cốt lõi, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể học hỏi từ chính mình và từ người khác để nuôi dưỡng những mối quan hệ lành mạnh hơn.
Nguồn: The Attacment Project
Ảnh: Pexels
